Plek met een verhaal: de Berlijnse Muur

Op de verkeerde plek op het verkeerde moment. Met een gerust gevoel gingen duizenden Duitsers op 12 augustus 1961 naar bed, maar werden de volgende dag wakker in een compleet andere wereld. De Berlijnse muur. Ineens stond ‘ie daar. Ineens was de stad in tweeën gedeeld. Ineens was er een Oost-Berlijn en een West-Berlijn. En ineens waren vriendengroepen, families en zelfs hele gezinnen van elkaar gescheiden. Lees verder voor meer informatie over de Berlijnse Muur!

Het blijft moeilijk om het je voor te stellen: 45.1 kilometer, oftewel 45.100 meter aan muur die heel Berlijn ruim 28 jaar in tweeën deelde. Niet alleen Berlijn leed er zwaar onder, eigenlijk was heel Oost-Europa – op z’n zachtst gezegd – de pineut.

Hoe het begon

Toen in 1945 de Tweede Wereldoorlog eindelijk tot een einde kwam, werd Duitsland opgedeeld in vier verschillende bezettingszones. De Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk kregen elk een deel van het westen toegewezen, de Sovjet-Unie zou voorlopig het oosten bezetten en besturen. Datzelfde gold voor Berlijn; ook dat werd op dezelfde manier verdeeld.

Het einde van de Tweede Wereldoorlog betekende het begin van de Koude Oorlog tussen ‘het Westen’ en ‘het Oosten’. De Berlijnse Muur staat bekend als hèt symbool van deze nieuwe oorlog. Al in de zomer van de 1945 werden de eerste tekenen van een grens tussen west en oost zichtbaar. Slagbomen en wit met gele houten palen werden neergezet, en bomen kregen kleurmarkeringen om de grenzen aan te geven. Om de grens over te gaan was toen al toestemming nodig.

Op 23 mei 1949 gingen de zones van de VS, Groot-Brittannië en Frankrijk op in de Bondsrepubliek Duitsland, en een paar maanden later, op 7 oktober, werd aan de Sovjet-kant van het land de Duitse Democratische Republiek (DDR) opgericht. Officieel had Berlijn een aparte status buiten de twee algehele Duitse staten om. Onofficieel werd West-Berlijn steeds meer een deelstaat van de Bondsrepubliek en riep de DDR Oost-Berlijn uit als hoofdstad van de republiek.

De DDR bracht weinig goeds. Al sinds de oprichting probeerden steeds meer burgers uit het oosten te vluchten naar het (rijkere) westen. In 1952 werd de grens met de DDR afgesloten met hekken, bewakingsposten en alarminstallaties. Alleen met speciale toestemming mocht de grens overschreden worden. De sectorgrens liep dwars door Berlijn, maar omdat dit vanwege het dichtbevolkte gebied nauwelijks te bewaken was, bleef het hier nog steeds mogelijk om te vluchten. Tussen 1949 en 1961 verlieten zo’n 2,6 miljoen mensen het oosten, om een betere toekomst te zoeken in het westen. Ook Polen en Tsjechen zochten hun toevlucht. De DDR voelde zich bedreigd, omdat voornamelijk jonge, hoogopgeleide mensen vertrokken. De economie en zelfs het voortbestaan van de DDR kwam in gevaar.

Hoe het was

In 1961 waren de Sovjetleiders het zat. Het gevolg? De muur. In de nacht van 12 op 13 augustus werd begonnen met de bouw, en in slechts een paar weken rees een zwaarbewaakte, gigantische betonnen wand rondom West-Berlijn op uit de grond. Op zeven plekken kwamen doorgangsposten, de muur zelf werd streng bewaakt door de Oost-Duitse grenspolitie.

Toch probeerden mensen nog steeds te vluchten, sommigen redden het, anderen (zo’n 200) vonden de dood. Officieel was de muur in de eerste paar jaar potdicht, niemand mocht er doorheen. Later werden de grenzen beetje bij beetje opengesteld voor bezoekers uit het westen. Maar zeker in de eerste paar jaar zaten er nog zwakke plekken in de muur, waardoor de grens oversteken toch niet zo moeilijk was. Toen dat bemoeilijkt werd, zocht men andere manieren: per vliegtuig, per tunnel, zelfs per opbergkist in en onder auto’s… Alles werd geprobeerd. Maar hoe afschrikwekkender de muur werd, hoe meer mensen het gevoel kregen opgesloten te zitten. Velen kregen last van het Mauersyndroom, de muurziekte. Ruim 28 jaar lang.

In mei 1989 werd het IJzeren Gordijn in Hongarije opentrokken. Er kwamen steeds meer ‘gaten’, waardoor mensen ineens weer konden reizen. Ook de DDR moest op een gegeven moment haar grenzen openen en dus zou de Berlijnse Muur vallen, hoe dan ook. En dat gebeurde. Op 9 november 1989 deelde één van de hoogste partijleiders van de DDR tijdens een persconferentie mee dat men vanaf dat moment de grens over mocht. In eerste instantie zorgde het voor verwarring, was het voor iedereen bedoeld? De bevelhebber bij de Bornholmer Straße zag steeds meer mensen bij de overgang staan. Hij nam het besluit: zijn grens ging open. En al snel volgden er meer. De Muur was nu echt gevallen.

Hoe het nu is

Nog steeds – na ruim 20 jaar – zijn er vele restanten van de Berlijnse Muur in de stad te zien.

• Checkpoint Charlie: de grensovergang naar de Amerikaanse zone en iets verderop een stuk muur dat nog op de originele plek staat;
• Potsdamer Platz: hier is – naast een stuk van de muur – ook een permanente buitententoonstelling;
• Eastside Gallery: een indrukwekkend stuk van de muur dat bewerkt is door kunstenaars;
• Bernauer Strasse: huist een documentatiecentrum over de muur;
• Mauerpark: het park waar de muur dwars doorheen liep;
• Als je goed oplet – zie ook bovenstaande foto – , zie je op de route waar de muur heeft gestaan nog steeds een andere steensoort liggen dan op de rest van de wegen. Zo kan je precies zien waar de grens precies lag.